برای دفاع از زنان خبرنگار در افغانستان برای دفاع از زنان خبرنگار در افغانستان
کابل
۸ مارچ/ ۱۸ حوت ۱۳۹۸
مرکز حمایت از زنان خبرنگار در افغانستان در سومین سالگرد تاسیس خود، آمار تازه‌ای از خبرنگاران زن انتشار داد. این مرکز در سال ۱۳۹۷ برای نخستین بار آمار زنان فعال در رسانهها را منتشر کرد. این آمار نشانگر آن است که جنگ و ناامنی، تبعیض و آزارهای جنسیتی، تعصب‌ها و مشکلات اجتماعی، مذهبی و اقتصادی موانع اصلی حضور بیشتر زنان در رسانهها است.
آمار به روز شده مرکز حمایت از زنان ژورنالست در افغانستان حاصل تحقیق و بررسی از۳۲۹ رسانه سراسری و محلی از ۳۴ ولایت افغانستان است به شمول ۷۴ تلویزیون، ۱۶۳ رادیو،۷ آژانس خبری ۸۵ نشریه چاپی به شمول ۱۷ روزنامه متباقی ماهنامه، فصل‌نامه و مجله، ویب سایت و ۳ نهاد حمایت از خبرنگاران و رسانهها که شامل کمیته مصوونیت خبرنگاران، دفتر« نی » حمایت‌کنندۀ رسانه‌های آزاد افغانستان وانجمن زنان ژورنالیست می‌باشد.
در این رسانهها ۷۵۷۷ کارمند وجود دارد که از این میان ۱۷۴۱ تن آنان زنان هستند که ۱۱۳۹ تن شان ژورنالیست اند. این یافته‌ها تأیید می‌کنند که همچنان تمرکز اصلی خبرنگاران زن در کابل سپس بلخ و بعد در هرات است. بیشترین تعداد زنان شاغل در موبی گروپ با ۱۵۰ کارمند، رادیو تلویزیون ملی با ۱۴۰ کارمند سپس شبکه رادیو و تلویزیون آریانا ۵۰ تن، رادیو تلویزیون بانو ۴۷ ، رادیو و تلویزیون میوند ۴۰، بعد تلویزیون خورشید ۴۰ و رادیو تلویزیون زن ۳۵ کارمند مصروف کار رسانه‌ای هستند.
مرکز حمایت از زنان ژورنالیست در افغانستان برای نخستین بار در ۴۰ سال گذشته در کنفرانس مطبوعاتی در باره وضعیت و شمار زنان خبرنگار در افغانستان به تاریخ ۱۰ مارچ ۲۰۱۸ ، آمار زنان شاغل در رسانهها را منتشر کرد که حاصل گفتگو با ۳۲۵ رسانه بود. در آن گزارش ۱۶۹۶ زن مشغول کار در رسانهها بودند که ۷۶۴ تن آنها مسلکی بودند یعنی بنا بریافته های کنونی مرکز با آن که تعداد زنان در رسانهها افزایش چندانی نکرده است، ولی شمار خبرنگاران مسلکی زن در کشور از ۷۶۴ به ۱۱۳۹ تن افزود شده است.
نظر به یافته‌های کنونی مرکز، کابل داری ۱۰۸ رسانه با ۴۹۴۰ کارمند و از این میان ۱۰۸۰ زن است که ۸۱۶ تن این زنان مسلکی اند. بلخ با داشتن ۲۰۰ کارمند و ۷۹ زن و از این میان ۴۲ مسلکی پس از کابل با داشتن بیشترین کارمند رسانه ای زن به درجه دوم قرار دارد و پس از آن هرات با داشتن ۲۹۴ کارمند رسانه‌ای که از این میان ۷۴ زن و ۳۷ تن از این خانم‌ها مسلکی می‌باشند به درجه سوم قرار دارد.
پس از هرات، ننگرهار با داشتن ۳۵۶ کارمند رسانه‌ای که از این میان ۴۸ زن و ۱۸ تن از این زنان مسلکی به درجه چهارم قرار دارد و همچنان کندهار با داشتن ۲۲۹ کارمند رسانه‌ای و از این میان ۴۵ زن که ۱۸ تن آنان مسلکی اند به درجه پنجم از نگاه دارنده بیشترین زن در رسانه‌های این ولایت قرار دارد. یافته‌های کنونی نشان می‌دهند که تعداد زنان در رسانه‌های این دو ولایت افزایش یافته است. یکی از علت‌های آن کاهش ناامنی است. در گزارش پیشین مرکز، ننگرهار ۱۵۳ کارمند رسانه‌ای داشت که از این میان ۲۹ زن که ۱۰ تن مسلکی بودند و همچنان کندهار ۱۱۷ کارمند رسانه‌ای داشت که از آن میان ۱۹ زن فعالیت داشتند که ۶ تن از این زنان مسلکی بودند.
در گزارش پیشین پس از هرات، بدخشان با داشتن ۱۵۰ کارمند و از آن میان ۶۶ زن که ۳۱ تن شان مسلکی بودند، قرار داشت و تخار با ۱۵۶ کارمند که دارای ۵۴ زن و ۶ تن آنان مسلکی در درجه پنجم قرار داشت.
تحقیق ۱۳۹۸ مرکز حمایت از زنان ژورنالیست نشان می‌دهد که در مناطق جنوبی و جنوب شرقی جنگ و ناامنی کاهش و برعکس در مناطق شمالی مانند بغلان، کندز، بدخشان، قاریاب و تخار جنگ افزایش یافته است که به صورت مستقیم بالای رسانهها و اقتصاد این رسانهها تاثیرات سو را وارد نموده است.
همچنان نظر به گزارش جدید در ۵ ولایت کشور مانند، لوگر، پکتیکا، نورستان، نیمروز و ارزگان خبرنگار زن به دلیل جنگ، ناامنی و مشکلات اجتماعی فعالیت ندارد. بلکه تعداد محدودی از زنان به حیث کارمند رسانه‌ای مانند کارمند بخش اداری و یا دعوت مهمانان برنامه‌ها همکاری دارند.
از سوی هم بنابر یافته های دو سال قبل این مرکز، در ۶ ولایت کشور مانند نورستان، ارزگان، پکتیکا، میدان وردگ، کنر و زابل خبرنگار زن وجود نداشت، اما بنابر گزارش جدید مرکز در میدان وردگ و زابل هر چند کم اما خبرنگار زن فعلا حضور پیدا کرده است.
این در حال است، بنابر آماری که ریاست نشرات وزارت اطلاعات و فرهنگ برای مرکز ارایه نموده است تا اکنون حدود ۳۶۳ رسانه به صورت قانونی در افغانستان فعالیت دارند.
آسیب‌پذیری خبرنگاران زن در برابر جنگ و ناامنی
یافته‌های به روز شده مرکز حمایت از زنان ژورنالیست در افغانستان نشان می‌دهد که در سالهای اخیر و به ویژه در دو سال گذشته، حضور ژورنالیستان زن در رسانه‌های کشور به خصوص در مرکز و بعضی ولایات به دلیل ایجاد رسانه‌های دیجیتلی و بهترشدن وضعیت مالی تعدادی از رسانهها به صورت نسبی افزایش یافته است. در مقابل به سبب ناامنی، جنگ و سپس مشکلات اجتماعی که اصلی‌ترین دلیل کاهش و محدودیت برای کار زنان خبرنگار واقع گردیده است، بیشتر خبرنگاران زن در ولایات از این چالش‌ها متاثر می‌باشند.
ناامنی‌های شدید اخیر که در ولایات جنگ‌زده و ناامن مانند کندز تاثیر بالای کار زنان ژورنالیست گذاشته بود. در این ولایت بنا بر نخستین سروی مرکز در سال ۲۰۱۸ نزدیک به ۴۶ ژورنالیست و کارمند رسانه‌ای برای ۱۳ رسانه کار می‌کردند، اما بنا بر گزارش اخیر مرکز با وجود بهتر شدن نسبی امنیت هنوز هم در آمار دو سال قبل تغییرات زیادی نیامده است، چون نظر به بررسی جدید مرکز، در ۱۱ رسانه کندز ۴۸ زن در بخش‌های رسانه‌ای فعالیت دارند.
امروزه جنگ و ناامنی در اکثریت ولایات رو به افزایش است که ولایت هرات، بلخ، کندز، فاریاب و فراه از جمله ولایاتی اند که قبلا موضوعات امنیتی مطرح نبود، ولی در این دو سال اخیر برای خبرنگاران ناامن گردیده است. مسوولان این رسانهها می‌گویند طالبان بیشتر مانع فعالیت رسانهها و کار رسانه‌ای زنان در رسانه‌های این ولایات شده اند.
گزارش مرکز حمایت از زنان ژورنالیست در افغانستان که در آستانه روز بین‌المللی پایان دادن به معافیت از جرایم علیه خبرنگاران ( ۲ نوامبر) منتشر شده است، نشان می‌دهد که از سال ۲۰۰۱ میلادی تا اکنون دست‌کم ۱۱ زن افغان به شمول ۲ خارجی کشته شده‌اند.
صدیق‌الله توحیدی رییس اجرایی کمیته مصوونیت خبرنگاران افغان طی مصاحبۀ به خبرنگار مرکز حمایت از زنان ژورنالیست در افغانستان، گفت:« به دلیل کاهش حملات انتحاری و انفجاری، همچنان کم شدن حملات هدفمندانه در برابر خبرنگاران در ضمن آگاهی خبرنگاران از موضوعات ایمنی و همچنان پروسه گفتگوهای صلح به خصوص هفته کاهش خشونت‌ها و در ادامه امضای توافقنامه صلح خشونت در برابر خبرنگاران کاهش یافته است».
مشکلات اجتماعی و تبعیض
در بیشتر مناطق افغانستان هنوز مفهوم مشارکت زنان در عرصه‌های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی به خصوص رسانهها چالش برانگیز است و دید منفی که بیشتر مردم در قبال رسانهها و حضور زنان در رسانهها دارند، باعث شده تا این منفی‌نگری مانع حضور زنان در این عرصه شود، افزون بر این عدم آگاهی مردم از حقوق کاری و اجتماعی زنان و نیز تعصب در برابر حضور زنان در رسانهها از سوی افراد جامعه و خانواده‌ها سبب به وجود آمدن مشکلات سد راه کار خبرنگاری زنان گردیده است. دلیل عمده دیگر جنگ و ناامنی نیز بوده می‌تواند.
یافته مرکز نیز نشان می‌دهد که در ولایات کنر، لوگر، پکتیکا، پکتیا، هلمند، نورستان، زابل، خوست، ارزگان و نیمروز، میدان وردگ، پنجشیر، زابل، خوست، نورستان و نیمروز در پهلوی ناامنی از سوی مخالفان حکومت، مروج بودن رسم و رواج های ناپسند جامعه در برابر فعالیت‌های زنان در بیرون از منزل، حضور قومندانان محلی و تبعیض و آزار و اذیت جنسینی نیز از جمله دلایلی است که مانع کار خبرنگاران زن شده است یعنی خبرنگاران زن بیشتر از مردان در محل کار و اجتماع، مشکلات را متقبل می‌شوند.
محمد‌فرهاد غفوری مدیرمسوول رادیو« زینب » در این باره می‌گوید :« پس از ناامنی، مشکلات اجتماعی، دید منفی مردم در قبال رسانهها و ایدیولوژی افراطیت در برابر زنان مانع اصلی پیشرفت زنان در تمام عرصه‌ها از جمله خبرنگاری گردیده است».
مجیب‌الله خلوتگر مسوول دفتر نی ( حمایت‌کننده رسانه‌های آزاد) به مرکز حمایت از زنان ژورنالیست در افغانستان در مورد اینکه وضعیت عمومی خبرنگاران نسبت به دو سال قبل بهتر شده و یا نهِ، گفت:« به اساس اصول کاری وضعیت خبرنگاران مسلکی و نحوه فعالیت شان نسبت به دو سال قبل بهتر شده است هرچند در این اواخر ناامنی و محدودیت‌ها در برابر کار رسانهها بیشتر گردیده است به خصوص در این روزها که روند صلح مساله مهم کشوری گردیده ممکن با سهیم شدن مخالفان دولت در حکومت آینده، محدودیت‌ها بیشتر شود».
محدودیت‌ها برای دسترسی به اطلاعات
بنابر یافته‌های مرکز، عدم دسترسی به اطلاعات در این اواخر چالش عمده رسانهها در مرکز و ولایات ذکر گردیده است، وضع محدودیت از سوی بعضی ادارات در مورد ارایه اطلاعات برای خبرنگاران و عدم آگاهی بعضی از کارکنان این ادارات از این که دانستن اطلاعات حق عامه است، دلیل عمده این چالش به شمار می‌رود. این مشکل برای خبرنگاران زن بیشتر می‌باشد.
حمیدالله حمیدی مدیرمسوول رادیو« نشات » در فراه می‌گوید:« خبرنگاران مرد نسبت به خبرنگاران زن بنابر روابطی که با نهادها دارند، می‌توانند به زودی و به اسرع وقت اطلاعات را دریافت کنند».
از سوی هم نجیبه مرام معاون کمیسیون حق دسترسی به اطلاعات به مرکز حمایت از زنان ژورنالیست در افغانستان در مورد سپردن اطلاعات به ادارات می‌گوید که معلومات، اسرار نهادها نیست بلکه امانت مردم می‌باشد که باید برای شان ارایه گردد. خانم مرام مساله صلح و سهیم شدن طالبان در حکومت آینده را نه تنها راهی برای محدودیت نکردن رسانهها و آزادی بیان عنوان می‌کند بلکه به گفته وی، نظر به قوانین تصویب شده کشور هیچکس حق محدودیت اطلاع‌دهی را نخواهد داشت. هر رژیم و هر حکومت حتا در سطح بین‌الملل همه مکلف اند تا معلومات را ارایه و به آزادی بیان که یک اصل عمده و اساسی در روش‌های جهانی و کشوری است، قوت ببخشند.
این در حالی است که به تاریخ ۱۵ دلو ۱۳۹۸، به تعداد ۳۰ رسانه مستقل افغانستان با امضای بیانیه‌ای به ایجاد محدودیت بیشتر حکومت بر دسترسی به اطلاعات اعتراض کردند که سازمان گزارشگران بدون مرز طی اعلامیه مطبوعاتی از رسانه‌های افغانستان حمایت کرد.
بحران دامنگیر رسانه‌های افغانستان
بنابر یافته‌های مرکز حمایت از زنان ژورنالیست در افغانستان، از مجموع ۵۲۳ رسانه بیشتر از ۱۹۴ رسانه‌ای تصویری، صوتی و چاپی در مرکز و ولایات به نسبت مشکلات اقتصادی، جنگ و ناامنی از فعالیت باز مانده‌اند. این چالش در افغانستان همه شمول بوده و در مجموع رسانه‌های کشور را متاثر گردانیده است.
مسوولان رسانهها در ولایات همچو بلخ، دایکندی، سرپل، جوزجان، سمنگان، بدخشان، بامیان در پهلوی ناامنی و مشکلات اجتماعی، مشکلات اقتصادی رسانهها و معاش کم برای خبرنگاران زن را بیشتر عامل عدم فعالیت خبرنگاران زن در این اواخر عنوان می‌نمایند.
این مسوولان می‌گویند که بنابر مشکلات مالی نمی‌توانند به خبرنگاران زن معاش کافی در برابر کار شان در رسانهها پرداخت نمایند که در بعضی حالات حتا این زنان بدون معاش در رسانهها نیز فعالیت می‌کنند.
از اینرو محمد نظیف صالحی، صاحب امتیاز و مدیرمسوول تلویزیون « الماس » در بلخ مشکلات مالی رسانهها را در این ولایت چالش عمده برای خبرنگاران زن عنوان کرده، می‌گوید که در این رسانهها در گذشته ۳۰ زن کار می‌کرد، ولی اکنون به ۴ تن کاهش یافته است.
بعضی از مدیران درآمد کم در رسانهها و مالیات بیشتر را عامل عمده ورشکست این رسانهها دانسته می‌گویند که برای رسانه‌های صوتی و تصویری مالیات زیاد از سوی حکومت تعین شده که از توان رسانهها خارج بوده و این امر سبب گردیده تا نهادهای رسانه‌ای نتوانند به فعالیت‌های خویش ادامه بدهند.
صدیقه شیرزی صاحب امتیاز و مدیرمسوول رادیو« روشنی » در کندز که در گذشته مسوولیت رادیو و تلویزیون روشنی را داشت، می‌گوید بنابر مشکلات مالی، نبود کمک‌های مالی و اعلانات؛ تلویزیون روشنی از فعالیت باز مانده است.
گرچه به دلیل، افزایش جنگ و ناامنی و مشکلات مالی رسانهها تعداد کارمندان رسانه‌ای کاهش یافته است، ولی ظرفیت های مسلکی میان خبرنگاران زن به دلیل افزایش برنامه‌های آموزشی، علاقمندی زنان به رشته ژورنالیزم و کارهای رسانه‌ای و فعالیت‌های مرکز حمایت از زنان ژورنالیست در افغانستان به عنوان حامی و مدافع خبرنگاران زن افزایش یافته است.
مرکز حمایت از زنان ژورنالیست در افغانستان طی سه سال گذشته تلاش کرد جهت حل این معضل، منشور منع آزار واذیت علیه خبرنگاران زن و ارتقای ظرفیت آنها در رسانهها را ترتیب و جهت حمایت از حقوق خبرنگاران زن، در یک مجلس کلان اعلام نماید.
مرکز به عنوان نهادی که موارد آزار و اذیت جنسیتی را شناسایی و در مورد آن صحبت‌های نیز کرد، با آغاز کمپاین مبارزه علیه خشونت، تبعیض و آزار واذیت جنسیتی توانست توجه وعلاقه بیشتر مسوولان رسانهها را جلب نموده و آنها را به حمایت و احترام ژورنالیستان زن فرا خواند.
خانم فریده نیکزاد مسوول مرکز حمایت از زنان ژورنالیست در افغانستان در رابطه به هدف این تحقیق گفت که نظر به وضعیت کنونی خبرنگاران زن به خصوص طبق گزارشات مرکز ضرورت بود تا این سروی به روز شود..
خانم نیکزاد علاوه کرد، یافته‌های مرکز که تقریبا ۶ ماه را در بر گرفت، نشان می‌دهد در بعضی ولایات که سطح خشونت کاهش یافته است، حضور زنان نیز پررنگ‌تر گردیده است.
به گفته خانم نیکزاد:« آمار و ارقام به دست آمده از این گزارش می‌تواند یک رقم نزدیک به کامل از خبرنگاران و کارمندان رسانه‌ای زن در افغانستان باشد و منابع مختلف می‌تواند از این آمار و ارقام به عنوان یک نهاد یا منبع معتبر استفاده کند همچنان شناسایی چالش‌ها نیز کمک می‌کند تا مطابق آن راه حل‌ها یا راهکارهای موثر جستجو و اولویت بندی نیز گردد».
از سوی هم با آغاز گفتگوهای صلح افغانستان، مرکز طی اعلامیه به تاریخ ۲۴ جدی ۱۳۹۷علام کرد، در حالیکه از هر نوع اقدام جهت آوردن صلح سراسری و دایمی استقبال می‌نماید، اما نگرانی های خویش را نیز مبنی بر خاموش بودن و نپرداختن به تامین ارزش های دیموکراسی از جمله تضمین آزادی رسانه‌ای، آزادی بیان و تامین و تضمین حقوق و امنیت روزنامه نگاران به خصوص ژورنالیستان زن در مذاکرات صلح ابراز کرد.
مرکز برای نخستین بار صدای خبرنگاران زن را از سراسر کشور طی گزارش‌ها بلند کرده و آنها شکایات و نگرانی های خود را با مرکز شریک ساخته گفتند که نمی‌خواهند دستآوردهای ۱۸ سالهای را که زنان و جامعه مطبوعات افغانستان با تحمل مشکلات و فداکاری‌ها به دست آورده‌اند، قربانی این گفتگوها شود که حدود ۳۰۰ تن از خبرنگاران و اعضای جامعه مدنی با امضا به پای بیانیه مرکز، حمایت شان را از این اقدام بیان داشتند.
قابل یادآوری است حضور بیشتر زنان در رسانهها افزون بر آنکه نشانۀ سهم گرفتن نیمی از جامعه در پیشرفت کشور است، اما به نحوی می‌تواند برای بهبود وضعیت زنان در جامعه کمک کند، زیرا واضح است هر جا که حضور ژورنالیستان زن بیشتر بوده، مسایل و مشکلات زنان در جامعه هم بیشتر مطرح شده که مقامات از آن همه چالش‌ها بیشتر مطلع شده‌اند. اگر دو قربانی اصلی جنگ حقیقت و زنان هستند، زنان ژورنالیست بیشترین حامیان آرامش، آزادی و صلح می‌باشند.
این در حالی است که مرکز حمایت از زنان ژورنالیست در افغانستان در نخستین سالگرد تاسیس خود) ۱۹حوت ۱۳۹۷)، برای نخستین بار داده‌های نزدیک به کاملی را از شمار زنان در رسانه های کشور منتشر کرد و اینک طی سومین سالگرد خویش این داده‌ها را بروز نموده و با رسانه ا شریک می‌نماید.
مرکز این همه معلومات را برای تهیه گزارش تحقیقی از آمار و ارقام و نیز وضعیت عمومی خبرنگاران زن با اخذ معلومات نسبی از وزارت اطلااعات و فرهنگ و ریاست های مربوط آن در ولایات و به اساس روابطی که با تهادهای رسانه‌ای دارد، جمع‌آوری و ترتیب داده است.
گزارش: بهشته ایوبی
